«Տաղարանն» առաջինն էր, որ զրահամեքենաներով մեկնեց Արծվաշեն՝ համերգ տալու»

Հնագույն երաժշտության «Տաղարան» համույթի գեղարվեստական ղեկավար և դիրիժոր, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ ՍԵԴՐԱԿ ԵՐԿԱՆՅԱՆԻ հետ մեր զրույցը մշակութային կյանքում առկա խնդիրների, վայրիվերումների, նաև ձեռքբերումների մասին է:

-«Տաղարանի» նվագացանկում կենտրոնական տեղ են գրավում 5-15-րդ դարերի հեղինակների շարականներն ու տաղերը, առաջին անգամ նորովի են մատուցվում նաև հայկական ժողովրդական, ազգային-հայրենասիրական երգեր ու նվագներ։ Ի՞նչ պետք է արվի, որ այդ երգերը հասնեն ունկնդրին, դառնան ծանոթ, սիրելի: Օրինակ, Կոմիտասի անունը բոլորին է հայտնի, բայց կոմիտասյան երգերից մի քանիսին ենք ծանոթ: Դրանք չե՞ն պրոպագանդվում, թե՞ հեշտ ընկալելի չեն:
-Նախ, պատկերացնենք, թե քանի տարեկան է հայ ժողովուրդը, հաստատ` երկու հազարից ավելի: Դա մոտավորապես քրիստոնեական շրջանն է: Մինչ այդ ունեցել ենք հայկական հսկայական պետականություններ: Ամբողջ այդ պատմության ընթացքում արարվել են երգեր` տասնյակ հազարների հասնող, անթիվ երգեր: Մարդկային կյանքի ընթացքում անկարելի է այդ բոլորը լսել, իմանալ, սիրել կամ չսիրել: Դրա համար յուրաքանչյուր սերունդ նախորդ սերնդից որոշակի երգեր, նվագներ վերցնելով, մի քանիսն էլ ինքն է ավելացնում (հնից վերցրած կամ նոր ստեղծված), ու տարածքը քիչ-քիչ ընդլայնվում է: Եթե 70-ականներին ես, ենթադրենք, գիտեի 10-20 հայկական երգ, այսօր գիտեմ 100-ը: ՈՒնկնդիրն էլ իմ գործունեության շնորհիվ, իր իմացած տասին ևս տասն է ավելացնում: Անդրադառնամ Կոմիտասի երգերին: Կոմիտասն ունի 3-4 հեղինակային երգ, 3-4 հազար ժողովրդական երգ փրկել է, գրառել, դրանց մի մասը հասցրել է զտել, տասը տոկոսին էլ կարողացել է անդրադառնալ որպես կոմպոզիտոր, այսինքն` երգերին տալ դաշնամուրային նվագակցություն կամ երգչախմբային կառույցի վերածել: Երբեմն ինձ ասում են, որ Կոմիտասին չպետք է ձեռք տալ: Ես ասում եմ` Կոմիտասին ես ձեռք չեմ տալիս, ես վերցնում եմ այն երգը, որ Կոմիտասը լսել է իմ պապու պապից, օրինակ` «Չինար ես»-ը, ու տալիս եմ իմ նվագակցությունը, իմ մոտեցումը: Եթե ես մեխանիկորեն վերցնեմ նրա «Չինար ես»-ը ու նույնությամբ մատուցեմ, այստեղ հեղինակային իրավունք եմ խախտում: Ցավոք, անգամ երաժիշտների 99 տոկոսը չի տարբերակում այն երգերը, որ Կոմիտասը հասցրել է մեզ, երգերը, որոնց նա անդրադարձել է որպես կոմպոզիտոր, և այն մի քանի երգերը, որ ինքն է ստեղծել:
-Ինչպե՞ս են անցնում համույթի համերգային շրջագայությունները։ Դրսի հանդիսատեսի շարքերում ափյուռքի՞ հայությունն է գերակշռում, թե՞ օտարազգի ունկնդիրը:
-Երբեք նման բաժանում չեմ նկատել: Եթե փորձեմ հիշել, Անգլիայի համերգներին, ասենք, մի քանի հայ կային, մնացած մի քանի հարյուրը տեղացիներ էին, Կիպրոսում գուցե կես-կես, Կորեայում մի հայ էլ չկար: «Տաղարանը» եղել է Ռումինիայում, Ֆրանսիայում, Բրազիլիայում և այլուր: Իմ ղեկավարութան ժամանակ «Տաղարանը» շրջագայություններ է ունեցել Հայաստանի անկախության կայացման առաջին տարիներին` 1999-2003 թթ: Հովանավորներ կային, որ սիրով օգնում էին, սակայն Վանոն արգելեց, այս պարագայում երաժշտիս դեմ էր արգելքը:
-Իսկ այսօր արդեն պետական հոգածությունը ձեր համույթի վրա չի՞ տարածվում:
-Պետականն էլ սեփականի նման է. եթե դուք ինձ ֆավորիտ եք, կօգնեմ, տարին գուցե հիսուն անգամ կգնաք արտասահման, բայց քանի որ Երկանյանն իմ ֆավորիտը չէ, ինչքան ուզում է, թող խոսի:
-Երաժշտական խմբերը թեև անվան մեջ «Հայաստան» բառն ունեն, սակայն նրանց գործունեությունը սահմանափակվում է մայրաքաղաքով: Սա մեղադրանքի պես է հնչում, սակայն, Ձեր ասածից դատելով, ոչ թե չեք ուզում, այլ հնարավորություններն են սահմանափակ:
-Համույթն իր ստացած չնչին աշխատավարձի պարագայում չի կարող անգամ դահլիճ փոխել: Մարզերում ուտելու հացի փողն է երկնքից կախված, ինչպե՞ս կարող են տոմս գնել, որ գոնե ճանապարհածախսը հոգանք: Երբ մշակույթի նախարարությունը օժանդակում է, մեծ ոգևորությամբ ենք գնում: Արտիստի համար բեմի, հանդիսատեսի փոփոխությունը, ընկալումները` օդ, սար, ծաղիկ, դրական նշանակություն ունեն: Ժամանակին արտիստներն իրենց գործունեությունը հենց այդպես էլ սկսել են: Մեր աշուղները, գուսանները պտտվել են գյուղից գյուղ: Դա է եղել նրանց գործը:
-Արցախում հյուրախաղեր ունեցե՞լ եք:
- 2014-ին ենք եղել Արցախում` քսան տարի պայքարելուց հետո: Այն պարագայում, երբ 90 թվականին (երբ սկսվել էր հայ-ադրբեջանական բացահայտ հակամարտությունը) «Տաղարանն» առաջին էր, որ զրահամեքենաներով մեկնեց Արծվաշեն՝ համերգ տալու: Մշակույթի նախարարությունում տարիներ առաջ հաստատվեց մայրաքաղաք-մարզեր մշակութային կապերի ծրագիր, որ յուրաքանչյուր կոլեկտիվ տարին գոնե երկու անգամ սպասարկի մարզերին: Շատ ուրախացանք, մի տարի արեցին, երկրորդ տարում պակասեց, երրորդ տարում չքացավ:
-«Տաղարանի» գործունեության մեկ այլ հետաքրքրական կողմ կապված է եվրոպական մինչդասական և բարոկկո շրջանի երաժշտության հետ։ ՈՒնկնդրի դատին պարբերաբար ներկայացվում են գերմանական, ֆրանսիական, իտալական և այլ ժողովուրդների հնագույն երաժշտության ամբողջական ծրագրեր։ Ընդհանուր կոնտեքստում` իսկապե՞ս հայկական երաժշտությունն ընդգծված տխուր է, ինչպես ընդունված է ասել:
-Չէի ուզենա շատ հակադրվել այդ կարծիքին, բայց դրա կողքին ունենք նաև շատ վառ կենսուրախ երաժշտություն: Պարզապես չենք ճանաչում: Վերջերս երևան հանեցի և շարունակաբար անդրադառնալու եմ «քոչարիներին»: Հայ ժողովուրդը քանի՞ քոչարի գիտի: Մեկ, երկու, երեք, բայց, պարզվում է, կա Սյունիքի քոչարի, Վայոց ձորի, ամեն տարածաշրջան իր քոչարին ունի:
-Մեր պատմությունից դատելով, ռազմահայրենասիրական երգերն էլ պետք է շատ լինեն:
-Շատ չեն: Հայրենասիրական ռազմական երգերը ստեղծվում են, երբ կա պահանջարկ: Խաղաղ ժամանակներում չես կարող ռազմական երգեր հորինել, քաղաքական իրադրությունն է, որ ստիպում է գրել նման գործեր: Մի ողջ միջնադար` 4-5-րդ դարից մինչև 1700-ականները հայրենասիրական երգի կամ բանաստեղծության չենք հանդիպում: Այդ երգերը երևան եկան 1800-ականներից, երբ հայ հասարակական մտքի մեջ սկսվեց բեկումնային շրջան. ազատական գաղափարներ, հեղափոխական մտքեր, շփումներ դեկաբրիստների հետ և այլն: Ոչինչ, որ դրանք երաժշտական կառուցվածքով այնքան էլ հայկական չէին, շատ անգամ եվրոպականացված մեղեդիներ էին, կամ մեղեդին վերցնում էին, բառեր հորինում:
-Պատմությունից, անցած ճանապարհից, ապրածից է ծնվում երաժշտությունը: Իր հերթին երաժշտությունն էլ ազդո՞ւմ է լսողի վրա: Երաժշտության ուժի, ազդեցության մասին ի՞նչ կասեք:
-Երաժշտությունն իհարկե ուժ ունի, բայց ընկալողից է կախված` կներշնչվի Բեթհովենի՞ սոնատից, թե՞ Արմենչիկի երգից: Համոզված եմ, որ ստադիոններ, սրճարաններ այցելող երիտասարդությանը առանձնապես բարձր արվեստ պետք չէ, նրանք սովորական գրգիռներից կարող են մեծ վայելք ապրել:
-Չե՞ք կարծում, որ պետք է լինի նաև երաժշտութուն, որը կարող ես լսել մեքենայում, սրճարանում, ակումբներում, խնջույքների ժամանակ:
-Իհարկե պետք է: Առաջին անգամ Ֆրանսիայում էի: Ավտոբուսի վարորդը միացրել էր ֆրանսիական քաղաքային երաժշտություն: Շշմելու սիրուն էր, անուշ, քաղցր, ուրախ, Բեթհովեն չէր, բայց մարդուն, այս պարագայում` երաժշտին, ով քիչ բան չի լսել, կարողացավ կտրել իրականությունից, ցնծություն պարգևել: Մեզ մոտ ի՞նչ են լսում երթուղայիններում, լավագույն դեպքում պետք է խնդրես, որ ցածրացնի երաժշտության ձայնը:
-Առաջիկա ծրագրերի մասին ի՞նչ կասեք:
-Առաջիկայում անդրադառնալու եմ նաև Խաչատուր Ավետիսյանի հոբելյանին: Շարունակելու եմ կազմել պատմական Հայաստանի հորովելների և քոչարիների քարտեզը` Վասպուրականի, Մոկաց, Ղարաբաղի, Ապարանի, Արարատյան, Ջավախքի: Սրանք մեր առաջնահերթ ծրագրերն են:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ